آبريزش دهان

تعريف آبريزش دهان : آبريزش دهان (Drooling) يا سيالوره (Sialorrhea

اين مساله تا سن 18- 15ماهگي در نتيجه بلوغ فيزيولوژيكي عملكرد حركت دهاني از بين مي رود .افزايش آبريزش دهان در هنگام دندان درآوردن واضح تر است .آبريزش دهان در كودك ممكن است بدون هيچ علت عصب شناختي در سرتاسر دوران پيش از دبستان باقي بماند ،اما فشار اجتماعي يا مداخله رفتاري ساده مي تواند آن را متوقف كند .آبريزش دهاني شديد بالاي 4 سال غير طبيعي است.

براي تكامل زبان به سه عامل ذیل نیاز مي‌باشد:
1) سالم بودن ساختمان
2) محيط
3) زمان پختگي ( بلوغ ) و يادگيري

پايه‌اي كه ساختار زباني و به طبع گفتار ما بر اساس آن رشد مي‌كند ، درستي و عدم نقص در ساختمان و عملكرد يا توانايي جبران نقايص مي‌باشد . در فردي كه به علت مشكل در بلع دچار آبريزش دهاني است ساختمان و عملكرد اندامهاي دخيل در گفتار دچار اختلالند . چرا كه آبريزش دهاني نشان دهنده مختل بودن حركات آرواره‌ها ، زبان ، لبها در حد مورد نيازگفتار جهت توليد صحيح مي‌باشد . تا زمانيكه كودك نتواند زبان و لب و آرواره‌هايش را براي انجام اين اعمال بكار گيرد و به اندازه كافي با آنها تمرين كند نخواهد توانست حركات سريعتر گفتار را با اعضاي داده شده انجام دهد . در چنين فردي ممكن است توليد صداهاي خصوصاً صداهاي سايشي مثل / س، ش، ز ،ژ / و صداهاي دولبي / پ ، ب ، م / دچار اختلال باشند . در افراد ديزارتري (Dysarthria) و آفازي(Aphasia) و فلج مغزي ( CEREBRAL PALSY ) اين عارضه شايع است.

ت نظيم عصبي ترشح غدد بزاق اصلي

در سراسر دهان حدود 1000 – 700 عدد غده بزاقي وجود دارد كه فقط سه جفت از آنها اصلي بوده و اهميت باليني دارد . اين غدد به نامهاي 1 ) بنا گوشي 2) تحت فكي 3) زير زباني معروفند . منبع بيشتر ترشحات بزاق( 90% )از غدد بنا گوشي و تحت فكي است ترشح بزاق توسط اعصاب سمپاتيك و پاراسمپاتيك كنترل مي‌شود . اعصاب سمپاتيك باعث كم شدن ترشح مي شود رشته‌هاي عصبي سمپاتيك از عقده‌هاي فوقاني گردني به همراه عروق وارد تمام غدد بزاقي مي‌شود . غدد بزاقي توسط تحريكات پاراسمپاتيكي صادره از هسته‌هاي بزاق كنترل مي ‌شود اين هسته ‌ها در محل اتصال بصل النخاع و پل مغزي قرار دارند و بوسيله محركهاي چشايي و تماسي از زبان و ساير نواحي دهان تحريك مي‌شوند .بيشتر محركهاي چشايي بزاق موجب ترشح فراوان آن تا 10 – 5 ميلي متر در دقيقه يا افزايش 8-20 برابر ميزان ترشح پايه مي باشد همچنين برخي محركهاي تماسي از قبيل اشياء صاف موجب ترشح بيشتري از بزاق در مقايسه با اشياء ناصاف مي شوند . همچنين توليد بزاق مي‌تواند بوسيله تحريكاتي كه از مراكز فوقاني سيستم عصبي مركزي به هسته‌هاي بزاقي مي‌رسند تحريك يا مهار شوند . ناحيه اشتها در مغز تا حدودي اين اثرات را تنظيم مي‌كند كه اين ناحيه در مجاورت مراكز پاراسمپاتيكي هيپو تالاموسي قدامي قرار گرفته و تا حدود زيادي به پاسخ به تحريكات صادره از نواحي چشايي و بويايي قشر مغز فعال مي شود . رشته‌هاي اعصاب پارا سمپاتيك براي غده بنا گوشي همراه با عصب زباني – حلقي ( زوج 9 ) به عقده بنا گوشي مي‌رسد و در آنجا بعد از ايجاد سيناپس با گوشي – گيجگاهي وارد غده بنا گوشي مي‌شود .

رشته هاي پاراسمپاتيكي براي غدد تحت فكي همراه با عصب صورتي ( زوج 7 ) طي مسير مي‌كنند و وارد گوش مياني خود را به عصب طنابي صماخي رسانده و از آنجا بعد از سيناپس وارد غده زير زباني و تحت فكي مي شوند .
عوامل افزايش دهنده ترشح بزاق
1. اختلالات غدد بزاقي
الف) عدم تشكيل غدد بزاقي ب)خشكي دهان
ج)هيپر پلازي غدد كام
2. حالات فيزيولوژيك 3– بيماريهاي عفوني 4– تحريكات موضعي
5 – داروها 6 –برخي اختلالات سيستم عصبي

انواع آبريزش دهاني
الف:بر حسب شدت ب:بر حسب محل ريزش بزاق
الف: بر حسب شدت به سه دسته تقسيم مشود .
1- خفيف:افرادي كه آبريزش دهاني خفيف دارند ، بزاق تا خط ورميليون(حاشيه قرمز لب ) روي لب ها ديده مي شود.
2- متوسط: در اين افراد ريزش بزاق تا چانه مي رسد .
3- شد يد: در اين افراد بزاق بر روي لباس هايشان مي ريزد .
ب: بر حسب محل ريزش بزاق :
1ــ آبريزش دهاني قدامي (Anterior Drooling) : تصور عمومي از آبريزش دهاني ، ريزش قابل ديدن از قسمت قدام(پيشين) دهان يا لب هاست.
اگرچه در افرادي كه دچار بد عملكردي حركتي- دهاني هستند ، بزاق در فضاي زير زبان نيز حبس مي شود .

2ــ آبريزش دهاني خلفي(Posterior Drooling) : به ترشحات دهاني كه از حفره دهان بيرون نمي رود گفته مي شود . در صورت عدم بلع مناسب مواد داخل حلق مي شوند وموجب احتقان ، سرفه ،استفراغ(تحريك رفلكس gag) ودر بعضي موارد وارد ناي مي شوند .
روند طبيعي كنترل آبريزش دهان
سن تقريبي مهارت
يك ماهگي به خاطر توليد كم بزاق بندرت آبريزش دارند .
شش ماهگي در حالتهاي به پشت خوابيده و طاقباز و

نشسته به ندرت آبريزش دارند اما ممكن است در اين موقعيت‌ها آبريزش داشته

باشند هنگام غان وغون كردن و هنگامي كه شي را توسط دست به دهان مي

برند . يا به چيزي اشاره مي‌كند يا شي را لمس مي‌كند يا دندان در مي آورد . يا

در طول خوردن تغذيه آبريزش داشته باشد .


نه ماهگي زمانيكه مي‌خواهد مهارتهاي

حركتي درشت مثل غلت زدن و سينه خيز رفتن را كسب كند آبريزش طولاني‌تري

ندارد اما در طول دندان در آوردن اين حالت وجود دارد .


پانزده ماهگي در هنگام تكه كردن مواد با دندان آبريزش شدت مي‌يابد .
عللتهاي احتمالي مرتبط با آبريزش دهاني
• كودك كنترل كافي بر روي سر و تنه جهت حمايت از بلع موثر را ندارد .
• كاهش كنترل حين فعاليتهاي حركتي كه نياز به تعادل بين كار در حال انجام و آبريزش دارد .
• دندان در آوردن باعث افزايش توليد بزاق و آبريزش در اطفال مي‌شود .
• جويدن با ثبات كم و ناكافي، بلع مناسب را دشوار كرده و مي‌تواند باعث آبريزش شود .
• بلع نادرست خود مي تواند منجر به آبريزش بيش از حد شود .


• آبريزش مي‌تواند ناشي از يك وضعيت دهاني كاملاً باز باشدكه به بزاق اجازه جمع شدن و تامين فشار لازم براي آغاز كردن و به جريان انداختن بلع را نمي‌دهد . اين حالت دهان خود مي‌تواند ناشي از يك عملكرد و هماهنگي عضلاني ضعيف يا گرفتگي بيني و عفونت هاي مزمن دستگاه تنفسي فوقاني باشد .
• تن عضلاني كاهش يا افزايش يافته در گونه‌ها و لبها مي‌تواند منجر به بلع ناكافي و آبريزش بيش از حد شود .
• بسامد ناكافي بلع باعث افزايش بزاق از ميزان قابل جمع شدن در دهان و در نتيجه آبريزش مي شود .
• افزايش توليد بزاق ناشي از خوردن غذاهاي شيرين .
• افزايش بزاق مي‌تواند ناشي از مصرف برخي داروها باشد .
• بد عملكردي اعصاب جمجه‌اي مي‌تواند باعث ناتواني از كنترل كافي مكانيسم بلع باشد .
• آبريزش مي‌تواند به عنوان وسيله‌اي براي بدست ‌آوردن توجه باشد .

علتهاي اختلال بلع
1ـ اختلال در عملكرد حس داخل دهاني
يانگ (Yung) وبورگ ماير (Burg Mayer) در سال 1983 تحت گزارشي عنوان كردند كه اختلال در درك حسي از دست دادن بزاق دهان عامل اصلي آبريزش دهان در كودكان عقب مانده ذهني و فلج مغزي است .
گروهي از محققان هم شواهدي دال بر اختلال در عملكرد حس داخل دهاني در كودكان وافراد بزرگسال فلج مغزي كه مشكل آبريزش دهاني دارند يافته اند .حس هاي موجود در ناحيه‌ي دهان و اطراف آن عبارتند از:درد ،حرارت ،لمس ،فشاروحس عمقي .


2ـ بد عملكردي حركتي دهاني : علت آن درگيري عضلات و اعصاب شركت كننده در عمل بلع است پس بايد به عضلات و نحوه ارزيابي شان و سپس اعصاب و نحوه ارزيابي آنها دقت داشته باشيم ارزيابي اعصاب شماره 10،11،12 ، 9 ، 7 ، 5 لازم مي‌باشد .
عضلاتي كه در عملكرد حركتي دهاني نقش دارندعبارتند از : ماهيچه‌هاي دهان ،
عضلات جويدن ، عضله زبان ، عضلات حلق وعضلات حنجره .

3ـ اشكالات ساختماني اندام گويايي :شامل اختلال درساختمان لب ها ، زبان ، قوس دنداني فكي وكام وحلق است .انواع بد شكلي‌هاي دنداني و بد قرارگيري زبان نيز مورد توجه قرار مي گيرد .

4 – اختلال در هماهنگي بلع و تنفس

ارزيابي آبريزش دهاني
توسط گروهي متشكل از متخصص گوش و حلق و بيني (( ENT آسيب شناس گفتار و زبان و دندانپزشك انجام مي‌‌‌شود . از ساير متخصصان بر حسب نياز استفاده مي شود .

درمان آبريزش دهان
6 نوع درمان براي بيماراني كه داراي آبريزش دهاني دارند وجود دارد كه انتخاب هر كدام بر اساس نياز بيمار انجام مي‌گيرد .
1- درمان خود به خودي
2- روش تسهيل بلع
الف ) درمان بد عملكردي حس داخل دهاني
ب ) تسهيل ساز ي عصبي – عضلاني ( دكتر فالك )
ج )درمان عملكردي عضله(MFT)
3- تصحيح عوامل آسيب شناختي و موقعيتي
4- دارو درماني
5- رفتار درماني
6- جراحي
مشكلات ناشي ازآبريزش دهان
فردي كه دچار آبريزش دهان است هم از نظر فردي و هم از نظر اجتماعي و هم از نظر رواني دچار آسيب مي شود . آبريزش دهان انتقال عفونت را آسان مي كند ، بيمار ممكن است لباس خود يا ديگران ، وسايل واثاثيه منزل را آلوده كند . تجزيه بزاق باعث استشمام بوي بد از دهان فرد مي‌شود ،در نتيجه افراد خانواده و يا بستگان نزديك كمتر آن‌ها را در آغوش مي‌گيرند ويا مي‌بوسند . فرد احساس مي‌كند كه در اجتماع مورد پذيرش واقع نمي‌شود وكوشش‌هايش براي حضور در اجتماع با شكست مواجه مي شود . فرد عقب‌مانده‌اي كه با مشكل عصب شناختي شديد دچارآبريزش زياد از دهان است ،نياز به چندين بار تعويض لباس در هر روز دارد. همچنين آبريزش دهان در فصل سرما باعث خشك شدن و ترك خوردن صورت و اطراف لب‌ها مي‌شود ،به علاوه اگر علت آبريزش دهان افزايش بزاق باشد باعث مي‌شود تعادل يوني خون وسرم به هم بخورد و اگر بيمار آن را قو رت دهد ، قورت دادن اضافي باعث ايجاد حالت تهوع وگاهي استفراغ مي گردد .
فهرست منابع
1ـ توماس،تسهيل گفتار ،ترجمه ،شاهي بهرام ،انتشارات دانشگاه ايران ،تهران ،1366
2 ـ فرهنگ دوست ، هاشم ، چيتگر ،مريم ، صفوي ، آرزو ،اصول علمي ونظري تسهيل عصبي عضلاني از طريق حس عمقي ، ماساژ وطب سوزني در گفتاردماني ، دانشگاه ايران ،تهران ،1376

3 ـ فرازي ، مرتضي ، اختلال گفتار در فلج مغزي ، دانشگاه علوم بهزيستي وتوانبخشي ،1374

4 ـ جعفري ،پروين ،آبريزش از دهان وتاثير آن بر گفتار ، پايان نامه جهت دريافت درجه كارشناسي گفتار درما ني ، دانشگاه علوم پزشكي ايران ،دانشكده توانبخشي ، 1367